اختلال پانیک چیست؟ اختلال پانیک نوعی اختلال اضطرابی است که با حملات ناگهانی و مکرر ترس شدید همراه با علائم جسمانی مشخص می‌شود. این حملات معمولاً بدون هشدار و بدون وجود خطر واقعی رخ می‌دهند.
اختلال پانیک چیست؟
اختلال پانیک یک بیماری چند عاملی است که ترکیبی از عوامل زیستی، روانی و محیطی در ایجاد آن نقش دارند. درک این عوامل به تشخیص و درمان مؤثر کمک می‌کند.
انواع حملات پانیک
حملات پانیک به دو دسته تقسیم می شود. دسته اول حمله تمام عیار است که همراه با حداقل ۴ علامت جسمانی و ترس شدید می باشد و به مدت زمان ۱۰-۳۰ دقیقه است. در نوع دوم حمله محدود می باشد کمتر از چهار علامت جسمانی دارد و مدت زمان کوتاهتری را در بر می گیرد.
علائم جسمانی اختلال پانیک
- تپش قلب یا افزایش ضربان
- تعریق شدید
- لرزش یا تکان خوردن
- احساس خفگی
- درد قفسه سینه
- تهوع یا ناراحتی شکمی
علائم روانی اختلال پانیک
- ترس از دیوانه شدن
- ترس از مرگ قریب الوقوع
- احساس غیر واقعی بودن (در واقع زدگی)
- ترس از دست دادن کنترل
سارا خانمی ۲۸ ساله است . او در هنگام رانندگی در اتوبان ناگهان دچار تپش قلب شدید، تعریق کف دست‌ها، احساس خفگی و ترس از سکته قلبی می‌شود. این حالت ۱۵ دقیقه طول می‌کشد. پس از سه بار تکرار در یک ماه، همیشه نگران تکرار آن است.
دلایل ایجاد اختلال پانیک
۱. عوامل بیولوژیک و ژنتیک
- سابقه خانوادگی: احتمال ابتلا در افرادی که بستگان درجه یک مبتلا دارند ۴۰% بیشتر است.
- ناهنجاری‌های مغزی:
- افزایش فعالیت در آمیگدال (مرکز پردازش ترس)
- اختلال در سیستم نورآدرنرژیک (مسیرهای شیمیایی مربوط به استرس)
- حساسیت به CO₂: برخی بیماران به افزایش دی اکسید کربن خون حساسیت غیرعادی نشان می‌دهند.
۲. عوامل روانشناختی
- سبک تفکر فاجعه آمیز: تفسیر نادرست علائم جسمی (مثلاً تپش قلب = حمله قلبی)
- شرطی سازی کلاسیک: یادگیری ارتباط بین موقعیت‌های بی‌خطر و ترس
- حساسیت اضطرابی: توجه بیش از حد به تغییرات بدن
۳. عوامل محیطی و استرس زا
- تروماهای کودکی: تجربه سوءاستفاده (جسمی/جنسی) خطر را ۵ برابر می‌کند
- استرس‌های حاد: از دست دادن عزیز، طلاق یا مشکلات مالی محرک شایع
- سبک زندگی:
- مصرف کافئین زیاد
- کم خوابی مزمن
- سوءمصرف مواد (به ویژه محرک‌ها)
۴. عوامل فیزیولوژیک
- پرولاپس دریچه میترال: ۵۰% بیماران پانیک این ناهنجاری قلبی خفیف را دارند
- اختلالات تیروئید: پرکاری تیروئید می‌تواند محرک حملات باشد
- عدم تعادل هورمونی: نوسانات استروژن در سندرم پیش از قاعدگی
۵. مدل زیستی -روانی- اجتماعی
عوامل فوق در تعامل با هم باعث می‌شوند:
۱. سیستم عصبی خودمختار بیش‌فعال شود.
۲. آستانه تحمل استرس پایین بیاید.
۳. چرخه معیوب “ترس از ترس” ایجاد گردد.
مثال بالینی:
آقای ۳۵ ساله‌ای با سابقه:
- پدر مبتلا به اختلال اضطراب (عامل ژنتیک)
- تصادف شدید در ۱۲ سالگی (تروما)
- مصرف روزانه ۵ فنجان قهوه (محرک)
- اخیراً استرس شغلی شدید (محرک محیطی)
دچار حملات پانیک شده است.
نکته: در ۳۰% موارد هیچ عامل محرک واضحی شناسایی نمی‌شود که نشان دهنده نقش مهم عوامل بیولوژیک ذاتی است.
روشهای درمان
برای درمان اختلال پانیک از روشهای مختلف استفاده می کنند. روشهایی مانند : روان درمانی، مواجهه درمانی، دارو درمانی، خود یاری و درمان های ترکیبی.
الف) روان درمانی:
۱. CBT (درمان شناختی- رفتاری):
- شناسایی و تغییر افکار فاجعه آمیز (“من دارم می میرم”)
- مواجهه تدریجی با علائم جسمانی (مثلاً با دویدن ایجاد تپش قلب)
۲. مواجهه درمانی:
- قرار دادن تدریجی فرد در موقعیت های ترس‌آور
- یادگیری تحمل علائم بدون فرار
ب) دارو درمانی:
برای درمان دارویی اختلال پانیک می توان از داروهای SSRIs مانند فلوکستین و سرترالین به مدت ۶ ماه تا ۱۲ ماه استفاده کرد. آلپرازولام (فقط کوتاه مدت) بنزودیازپین ها مدت ۲ تا ۴ هفته می باشد.
ج) خودیاری:
- تمرینات تنفسی ( تنفس دیافراگمی )
- ثبت دفترچه حملات ( زمان، مکان، شدت )
- اجتناب از کافئین و نیکوتین
د) درمان های ترکیبی:
ترکیب CBT و دارو درمانی مؤثرترین روش با ۸۰-۹۰% بهبودی است.
۵. سیر بیماری و پیش آگهی
- بدون درمان: حملات مکرر و گسترش به فوبیا
- با درمان: بهبود قابل توجه در ۳-۶ ماه
- عود: ۳۰-۴۰% موارد ( نیاز به پیگیری )
۶. تشخیص افتراقی
- مشکلات قلبی ( آریتمی )
- پرکاری تیروئید
- سوء مصرف مواد
نکته: تشخیص باید توسط روانپزشک پس از رد علل جسمانی انجام شود.
لا تعليق