قهر در کودکان یکی از رایج ترین و در عین حال پیچیده ترین رفتارهایی است که در روابط بین کودکان و اطرافیانشان (والدین، خواهر و برادرها و دوستان) مشاهده می شود. قهر در کودکان که اغلب به صورت سکوت، کناره گیری، پرهیز از تماس چشمی و بی پاسخ گذاشتن دیگران بروز می کند، تنها یک “لجبازی ساده” نیست، بلکه زبانی غیرکلامی برای بیان احساساتی عمیق مانند خشم، غم، ترس و ناامیدی است.
قهر در کودکان
درک روانشناسی قهر در کودکان ، کلید کمک به کودکان برای عبور سالم از این تجربیات عاطفی و یادگیری مهارت های ارتباطی مؤثر است.
چرا کودکان قهر می کنند؟
کودکان، به ویژه در سنین پیش از دبستان، هنوز در حال توسعه “سواد عاطفی” خود هستند. آنان واژگان و توانایی کافی برای توصیف دقیق احساسات پیچیده‌ای مانند “احساس بی عدالتی می کنم” یا “از این که نادیده ام گرفتی ناراحتم” را ندارند. در اینجاست که قهر به عنوان یک مکانیسم دفاعی و راهبردی ارتباطی ظاهر می‌شود.
۱. فقدان مهارت های کلامی و عاطفی:
کودک وقتی در بیان خشم یا ناراحتی خود درمانده می‌شود، به ابزاری متوسل می‌شود که برایش در دسترس تر است: “سکوت”. قهر کردن راهی برای گفتن این است که: “آنقدر ناراحتم که حتی نمی‌توانم با تو حرف بزنم.”
۲. احساس ناتوانی و تلاش برای کسب کنترل:
در دنیایی که بزرگترها تصمیم گیرنده های اصلی هستند، قهر به کودک این احساس قدرت را می دهد که او هم می تواند بر یک چیز کنترل داشته باشد: ارتباط. این عمل به او می گوید که من می‌توانم تو را “نادیده” بگیرم، و این تنها حوزه‌ای است که در آن حس قدرت می‌کنم.
۳. تقلید از الگوهای رفتاری:
کودکان مانند دوربین های زنده، رفتارهای اطرافیان را ضبط و بازپخش می کنند. اگر در محیط خانواده، قهر کردن به عنوان یک راه حل برای حل تعارضات بین والدین یا دیگر اعضا دیده شود، کودک آن را به عنوان یک الگوی نرمال و مؤثر یاد می گیرد و در روابط خود به کار می بندد.
۴. ترس از تنبیه یا طرد شدن:
کودک ممکن است از بروز مستقیم خشم خود بترسد، زیرا احتمال دارد با واکنش تندتری مانند تنبیه یا تمسخر مواجه شود. بنابراین، خشم خود را به شکل منفعلانه و “بی خطرتر”ی مانند قهر ابراز می کند.
۵. جلب توجه به شیوه‌ای منفی:
گاهی قهر، اگرچه رفتاری منفی است، اما توجه بیشتری از سوی والدین را به همراه دارد. والدینی که در زمان شادی و آرامش کودک مشغول کار خود هستند، ممکن است در هنگام قهر کردن او، تمام توجه خود را معطوف او کنند. این توجه، حتی اگر منفی باشد، می‌تواند رفتار قهر را در کودک تقویت کند.
راهکارهای برخورد مؤثر
نحوه پاسخ دادن به قهر در کودکان سرنوشت ساز است. برخورد های تند و تحکم آمیز تنها بر آتش این رفتار می دمد، در حالی که رویکردی همدلانه و آگاهانه می تواند آن را به فرصتی برای آموزش تبدیل کند.
-
برچسب نزدن و درک احساسات:
به جای گفتن جملاتی مانند “چرا اینقدر لجبازی؟” یا “قهرت را بشکن”، احساسش را نام ببرید و تأیید کنید. مثلاً بگویید: “می بینم که خیلی عصبانی/ ناراحتی. دوست داری در آغوشم بیایی یا تنها باشی؟” این کار به کودک می آموزد که احساسش مشروع است، حتی اگر روش ابراز آن نیاز به تغییر دارد.
۲. دادن فضای تنفس:
اصرار برای شکستن قهر در همان لحظه اوج خشم، معمولاً بی فایده است. به کودک بگویید: “حالا که ناراحتی، من اینجا هستم. هر وقت آماده صحبت کردن بودی، من گوش می دهم.” این کار به او احترام می گذارد و فشار را از رویش برمی دارد.
۳. آموزش بیان احساسات با کلمات:
پس از آرام شدن فضا، با کودک صحبت کنید و به او کمک کنید احساسش را با کلمات بیان کند. می توانید از او بپرسید: “اگر بخواهی به من بگویی چه احساسی داشتی، چه کلماتی به ذهنت می رسد؟” یا از بازی و نقاشی برای بیان عواطف استفاده کنید.
۴. الگوسازی مثبت:
خودتان در هنگام ناراحتی یا اختلاف نظر با همسر یا دیگران، از قهر استفاده نکنید. در عوض، به کودک نشان دهید که چگونه می توان با آرامش گفت: “من از این موضوع ناراحت شدم و نیاز دارم چند دقیقه تنها باشم تا آرام شوم، بعد در موردش حرف می زنیم.” کودک با مشاهده این رفتار، راه حل‌های جایگزین را می‌آموزد.
۵. تعیین حد و مرزها:
درک احساسات کودک به معنای تأیید رفتار نامناسب نیست. می توانید به او بگویید: “من احساس ناراحتیت را درک می‌کنم، اما قهر کردن برای ساعات طولانی، روش خوبی برای حل مشکل نیست. بیا با هم فکر کنیم چه کار بهتری می‌توانستیم بکنیم.”
قهر در کودکان
قهر کودک، فریادی خاموش برای درخواست کمک، درک و یادگیری است. این رفتار پنجره ای است به دنیای پرتلاطم عواطف او که هنوز ابزار لازم برای مدیریت آن را به دست نیاورده است.
با کنار گذاشتن برچسب‌های منفی و روی آوردن به رویکردی همدلانه و آموزشی، می توانیم به کودکانمان بیاموزیم که به جای پناه بردن به سکوت، با جرات مندی و کلمات، احساسات خود را بیان کنند و روابط سالم‌تری را در طول زندگی خود تجربه نمایند. وظیفه ما به عنوان والدین یا مربی، نه شکستن قهر، بلکه رمزگشایی از پیام پنهان در پس آن است.
لا تعليق