اختلالات سایکوتیک چیست؟ علائم و نشانه های این اختلال چیست و چگونه به وجود می آید؟ اختلالات سایکوتیک گروهی از بیماری‌های شدید روانی هستند که با قطع ارتباط با واقعیت مشخص می‌شوند. این اختلالات معمولاً شامل دو علامت اصلی هستند. نشانه اول هذیان (Delusions) است. یعنی باورهای ثابت نادرست (مثلاً اعتقاد به تحت تعقیب بودن) و علامت دوم در این افراد توهم (Hallucinations) به معنای ادراک بدون محرک خارجی (مثل شنیدن صداها) است.
اختلالات سایکوتیک چیست؟
اختلالات سایکوتیک نیاز به درمان بلند مدت (اغلب مادام العمر) دارند، اما با مداخلات صحیح بسیاری از بیماران می‌توانند زندگی نسبتاً طبیعی داشته باشند. تشخیص و درمان باید حتماً توسط روانپزشک انجام شود.
انواع اصلی اختلالات سایکوتیک چیست؟
الف) اسکیزوفرنی (Schizophrenia)
علی فردی ۲۲ ساله و در حال حاضر دانشجوی مهندسی می باشد. او ادعا میکند که صداهایی می شنود که او را تهدید میکنند ( توهم ) و اعتقاد راسخ به این نکته دارد که سازمان اطلاعات از طریق ایمپلنت دندانش او را کنترل میکند. (هذیان ) علائم منفی که از خود بروز داد شامل: انزوا، بی‌تفاوتی عاطفی، صحبت‌های نامنسجم است . سیر بیماری اینگونه بوده که علائم به تدریج از ۱۸ سالگی شروع شده و اکنون در عملکرد تحصیلی و اجتماعی اختلال ایجاد کرده است. با توجه به مصاحبه بالینی انجام شده و علائم ذکر شده برای وی اختلال اسکیزوفرنی تشخیص داده شد.
ب) اختلال اسکیزوافکتیو (Schizoaffective Disorder)
نرگس خانم ۳۰ ساله که دارای علائم خلقی + سایکوتیک شامل دوره‌های افسردگی شدید همراه با توهم شنیداری (صداهایی که می‌گویند “بی‌ارزشی”) و هذیان گناه به این صورت که اعتقاد به باعث شدن زمین لرزه توسط افکارش است. ویژگی متمایز نرگس خانم علائم خلقی (افسردگی/ شیدایی) و سایکوتیک همزمان وجود دارند.
ج) اختلال هذیانی (Delusional Disorder)
آقای ۴۵ ساله که دارای هذیان غیر عجیب مانند اعتقاد راسخ به خیانت همسر بدون هیچ شواهدی و همچنین عملکرد نسبتاً طبیعی که در سایر زمینه‌های زندگی منطقی عمل میکند. این فرد توهم ندارد و هذیان محدود به یک موضوع خاص است که پس از انجام مصاحبه و علائم ذکر شده تشخیص اختلال هزیانی داده شد.
د) اختلال سایکوتیک گذرا (Brief Psychotic Disorder)
دانشجوی ۱۹ ساله پس از مرگ ناگهانی پدر دچارعلائم حاد (توهم دیداری پدر، هذیان‌های نامنسجم) در مدت کوتاه ( ۳ روز تا ۱ ماه) شده است. محرک برانگیزاننده استرس فقدان ناگهانی پدر است که به صورت گذرا فرد تجربه می کند.
علل ایجاد اختلالات سایکوتیک
الف) عوامل بیولوژیک:
- ژنتیک: خطر ابتلا در دوقلوهای یک تخمکی ۴۰-۵۰٪
- ناهنجاری‌های مغزی: افزایش حجم بطن‌های مغزی، اختلال در انتقال دوپامین
- تغییرات شیمیایی: افزایش فعالیت دوپامین در مسیر مزولیمبیک
ب) عوامل روانی-اجتماعی:
- تروماهای کودکی: سوءاستفاده جنسی خطر را ۳ برابر میکند
- استرس‌های شدید: مانند مهاجرت یا بیکاری طولانی مدت
- سبک‌های مقابله‌ای ناسازگار: مانند انزوای اجتماعی
ج) محرک‌های محیطی:
- سوء مصرف مواد: ماریجوانا، آمفتامین‌ها، LSD
- بیماری‌های جسمی: تومورهای مغزی، صرع لوب تمپورال
روش‌های درمانی
الف) دارودرمانی (خط اول درمان)
در دارو درمانی از دو دسته داروها استفاده می شود دسته اول آنتی‌سایکوتیک‌های نسل دوم مانند اولانزاپین، ریسپریدون که بر بلوک گیرنده‌های دوپامین و سروتونین اثر میگذارند و دسته دوم تثبیت‌کننده‌های خلق مانند لیتیوم (برای موارد اسکیزوافکتیو) که بر تنظیم انتقال‌دهنده‌های عصبی موثرند.
نکته: بهبود علائم مثبت (هذیان/ توهم) معمولاً ۲-۶ هفته طول می‌کشد.
ب) روان‌درمانی
۱. درمان شناختی- رفتاری برای روان پریشی (CBTp):
- مقابله با هذیان‌ها از طریق آزمایش‌های رفتاری
- آموزش تفکیک افکار از واقعیت
۲. بازتوانی شناختی:
بهبود توجه، حافظه و عملکرد اجرایی
۳. درمان خانوادگی:
آموزش خانواده برای کاهش سطح ابراز هیجان (EE)
ج) مداخلات اجتماعی
- بستری کوتاه‌مدت: در موارد خطر خودکشی یا دیگر کشی
- مسکن حمایتی: مراکز نگهداری با نظارت حرفه‌ای
- اشتغال حمایتی: محیط‌های کار با فشار کم
د) درمان‌های جدید
- تحریک مغناطیسی جمجمه‌ای (rTMS): برای توهمات مقاوم به درمان
- درمان‌های شناختی- اجتماعی یکپارچه (CIR): ترکیب چند روش
پیش‌آگهی و سیر بیماری
اختلالات سایکوتیک چیست؟
- اسکیزوفرنی: ۲۰٪ بهبودی خوب، ۳۰٪ بهبودی نسبی
- اختلال هذیانی: پیش آگهی بهتر (۵۰٪ بهبودی کامل)
- عوامل بهبود دهنده:
شروع زودرس درمان، حمایت خانوادگی خوب، عدم سوءمصرف مواد
هشدار: بدون درمان، ۵۰٪ بیماران دست به خودکشی می‌زنند.
لا تعليق